Năm nay tôi tới Trung Quốc sớm để dạy môn học trong tháng sáu thay vì tháng bẩy như các năm trước và tôi có khả năng thấy tình huống thú vị với nhiều người tốt nghiệp xé sách giáo khoa của họ và ném vở ghi chép lung tung khắp trong trường của họ. Học sinh ca hát: “Không học thêm nữa! Không thầy giáo thêm nữa! Không thi thêm nữa!” Một giáo sư giải thích: “Đây là cách học sinh nói lời tạm biệt với giáo dục của họ.” Tôi hỏi: “Nhưng họ vẫn phải học ngay cả sau khi rời khỏi trường chứ?” Ông ấy lắc đầu: “Không, phần lớn học sinh tin qua được kì thi và có được bằng cấp là chấm dứt việc giáo dục của họ.” Giáo sư khác than: “Vài tuần tới, sau tất cả các lễ mừng và tiệc tốt nghiệp, thầy sẽ thấy nhiều người trong số họ đứng xếp hàng xin việc. Con số người tốt nghiệp năm nay là cao hơn năm ngoài nhưng có ít việc làm năm nay hơn năm ngoái cho nên sẽ có nhiều người tốt nghiệp bị thất nghiệp hơn.” Một giáo sư khác chỉ vào những sách giáo khoa bị xé và giấy bay rải rác trong sân trường: “Họ nghĩ họ được tự do với nỗi đau học hành bây giờ nhưng chẳng mấy chốc họ sẽ cảm thấy nỗi đau của việc tìm việc làm và thất nghiệp.”
Khi tôi nói về điều này với một người bạn Trung Quốc người đã học ở Mĩ, anh ấy giải thích: “Có khác biệt lớn giữa hai hệ thống giáo dục. Hệ thống giáo dục cứng nhắc của chúng tôi ở đây là cổ lỗ, đầy những ghi nhớ thuộc lòng và sức ép để qua được kì thi. Nó làm cho hầu hết học sinh cảm thấy bị chán ghét học tập. Đó là lí do tại sao việc qua được kì thi và được điểm là biến cố lớn trong đời họ cho nên phần lớn các học sinh mở hội vì họ không phải xử trí với gánh nặng này thêm nữa.” Tôi bình luận: “Nhưng họ vẫn phải học ngay cả sau khi ra trường.” Anh ấy lắc đầu: “Có bằng cấp là mục đích tối thượng và thoả mãn cho mong đợi của gia đình họ. Không ai muốn trở lại trường vì phần lớn đều sợ học và sợ bài thi.” Tôi đổi chủ đề: “Nhưng có tin tức là các trường Trung Quốc đang tốt lên và một số trường đã đạt tới xếp hạng hàng đầu thậm chí đánh bại Nhật Bản và là trường tốt nhất ở châu Á.” Bạn tôi cười to: “Làm sao thầy có thể tin được vào điều đó? Qua kì thi như PISA là dễ dàng vì học sinh được lựa chọn và được đào tạo để qua được kì thi này với điểm cao hơn. Nhiều trường báo cáo dữ liệu giả để được xếp hạng tốt hơn, nó chỉ là quảng cáo và làm cho mọi người cảm thấy tốt. Sự kiện là giáo dục của chúng tôi biến thiên lớn giữa các trường. Có vài trường tốt nhưng phần lớn là không tốt và chất lượng dạy học cũng biến thiên nữa. Thầy không thể nhìn vào những học sinh giỏi nhất tại các trường hàng đầu và coi mọi học sinh là giống họ. Ngay cả những học sinh hàng đầu cũng không thể giỏi như thầy nghĩ vì họ chỉ giỏi qua kì thi.”
Anh ấy tiếp tục: “Về lí thuyết, học sinh không phải trả tiền cho trường nhưng nếu họ không trả tiền cho thầy giáo để dùng dịch vụ dạy kèm thêm, họ không bao giờ qua được kì thi. Vấn đề với giáo dục của chúng tôi là nó đã tạo ra hàng triệu học sinh rất giỏi qua kì thi những không là cái gì khác. Toàn thể giáo dục là về cách qua được kiểm tra nhưng không phát triển kĩ năng hay tư duy phê phán. Việc học của mọi học sinh đều là về cách ghi nhớ mọi sự để qua được kì thi. Và để qua kì thi học sinh cần trả tiền cho thầy giáo dạy kèm thêm cho họ, từ tiểu học tới đại học, có giá cho mọi kiểm tra. Hệ thống giáo dục của chúng tôi vẫn dựa trên hệ thống của triều đại phong kiến nơi học sinh học tốt được thưởng nhưng học sinh phải học chật vật bị bỏ qua. Ở đại học, học sinh đọc các bài luận được những người nổi tiếng viết sẵn nhưng họ không bao giờ tự mình viết bài luận. Mọi điều họ làm là ghi nhớ những bài luận này để qua được kiểm tra. Người tốt nghiệp của chúng tôi có thể trích dẫn nhiều bài luận và lí thuyết nhưng không thể áp dụng được cái gì. Đó là lí do tại sao chúng tôi học sao chép mọi thứ và được tốt hơn trong sao chép mọi thứ như làm đồng hồ Rolex giả cho tới chip máy tính và phần mềm.”
Tôi tranh cãi: “Có thể anh quá phê phán. Tôi đã dạy ở đây trong nhiều năm và thấy phần lớn học sinh đều rất giỏi …” Anh ấy cười: “Thầy dạy ở Thanh Hoa và Giao thông Thượng Hài, hai đại học hàng đầu và họ quả có học sinh giỏi nhưng thầy không thể phán xét một cuốn sách bằng bìa của nó. Nếu các trường của chúng tôi là tốt làm sao thầy giải thích được sự kiện là mỗi năm hàng trăm nghìn học sinh đi ra học ở nước ngoài? Tại sao có nhiều người tốt nghiệp đại học bị thất nghiệp thế? Ngày nay giấc mơ của học sinh Trung Quốc là được nhận vào đại học ở Mĩ và sau khi tốt nghiệp, có việc làm ở đó. Đó là tình huống đáng buồn của hệ thống giáo dục của chúng tôi và không có thay đổi chính yếu, không cái gì sẽ xảy ra và chúng tôi sẽ tiếp tục mất những học sinh giỏi nhất cho các nước khác.”
—English version—
A conversation in Beijing
This year I arrive early in China to teach a course in June instead of July as previous years and I am able to see an interesting situation where many graduates tear off their textbooks and throw class notes all over their schools. Students are singing: “No more study! No more teachers! No more exams!” A professor explains: “This is the way students say goodbye to their education.” I ask: “But do they still have to learn even after leaving school?” He shakes his head: “No, most students believe passing exam and getting degree is the end of their education.” Another professor laments: “Next few weeks, after all the celebrations and graduation parties, you will see a lot of them standing in line applying for jobs. The number graduates this year is higher than last year but there are fewer jobs this year than last so there will be more unemployed graduates.” Another professor point to all the tore textbooks and papers scatter in the school yard: “They think they are free from the pain of studying now but soon they will feel the pain of looking for job and unemployment.”
When I talk about this to a Chinese friend who had studied in the U.S., he explains: “There is a big difference between the two education systems. Our rigorous education system here is archaic, full of rote memorization and pressure to pass exams. It makes most students feel disgusted about studying. That is why passing exams and getting degree is a big event in their lives so most students celebrate because they do not have to deal with this burden anymore.” I comment: “But they still have to learn even after school.” He shook his head: “Getting degree is the ultimate goal and satisfy their family’s expectation. No one wants to go back to school as most are afraid of studying and fear of exams.” I change the topic: “But there is news that Chinese schools are getting better and some have reached the top ranking even beat Japan as the best schools in Asia.” My friend laughs aloud: “How can you believe that? To pass exam like the PISA is easy because students are selected and trained to pass this exam with higher scores. Many schools report false data to get better ranking, it is only for advertising and make people feel good. The fact is our education varies significantly among schools. There are few good schools but most are not good and the quality of teaching also varies too. You cannot look at the best students at top schools and think all students are like them. Even top students may not be good as you think because they are only good at passing exams.”
He continues: “In theory, students do not have to pay for school but if they do not pay the teachers for extra tutorial services, they never pass exams. The problem with our education is it has produced millions of students who are very good at passing tests but nothing else. The whole education is about how to pass tests but not develop skills or thinking critically. All students learn is about how to remember things to pass exams. And to pass exams students need to pay teachers to tutor them, from elementary to university, there is a price for every test. Our education is still based on the dynasty’s system where students who do well are rewarded but struggling students are ignored. In university, students read essays written by famous people but they never write any essay themselves. All they do is to memorize these essays to pass tests. Our graduates can recite many essays and theories but cannot apply to anything. That is why we learn to copy things and getting better in copying everything such as fake Rolex watches to computer chips and software.”
I argue: “Maybe you are too critical. I have taught here for several years and found most students were very good…” He laughs: “You are teaching in Tsinghua and Shanghai Jiao tong, the two top universities and they do have good students but you cannot judge a book by its cover. If our schools are good how do you explain the fact that each year hundred thousands of students are going to study oversea? Why there are so many unemployed college graduates? Today the dream of Chinese students is to get accepted to schools in the U.S. and after graduate, get a job there. That is a sad situation of our education systems and without major change, nothing will happen and we will continue to lose the best students to other countries.”